Jak przygotować dziecko do badania audiometrii zabawowej?
Każdy rodzic, którego dziecko ma stwierdzony niedosłuch, wie jak ważnym i jednocześnie skomplikowanym procesem jest prawidłowa diagnostyka narządu słuchu. Małe, niewspółpracujące jeszcze niemowlę w pierwszym etapie ma wykonywane głównie badania obiektywne. Są one podstawą do określenia rodzaju i stopnia niedosłuchu oraz decyzji o doborze aparatów słuchowych (zawsze w pierwszej kolejności zaczynamy od aparatów słuchowych, nawet jeśli niedosłuch przekracza 100dB HL). Od 2002 roku w Polsce wszystkie noworodki, najczęściej w drugiej dobie życia, mają wykonywane tzw. przesiewowe badanie słuchu. Program Powszechnych Przesiewowych Badań Słuchu, którego twórcą jest Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, zakłada, że dzieci, u których badanie przesiewowe nie wychodzi prawidłowo, powinny jak najwcześniej rozpocząć dalszy proces diagnostyczny. Ma to przyspieszyć wczesne zaaparatowanie dzieci, u których wynik nieprawidłowy potwierdzi się w dalszych badaniach. Od czego więc zaczynamy? Badanie, które w pierwszej kolejności wykonywane jest u noworodków to otoemisja akustyczna (OAE). Badanie to określa stan komórek słuchowych zewnętrznych, współtworzących najważniejszy narząd słuchu, tzw. narząd Cortiego, znajdujący się w ślimaku ucha wewnętrznego.
W przypadku wyniku nieprawidłowego dziecko kierowane jest na pogłębioną diagnostykę słuchu, gdzie wykonywane są już badania elektrofizjologiczne (ABR, ASSR)[1], czasem MRI lub TK[2] oraz bardzo ważne badanie ucha środkowego, wykluczające m.in. zaburzenia drożności ucha środkowego lub trąbki słuchowej, np. w przypadku infekcji kataralnych lub w przypadku utrzymującego się w trakcie badania, płynu owodniowego po porodzie, badanie audiometrii impedancyjnej z tympanometrią i odruchem z mięśnia strzemiączkowego (AI).
Te wszystkie wyniki pozwalają na określenie czy słuch dziecka jest w normie czy mamy do czynienia z obniżonym progiem słyszenia. Jeśli słuch nie jest prawidłowy, jesteśmy w stanie określić jakiego typu mamy niedosłuch oraz w jakim stopniu i na tej podstawie zdecydować o doborze odpowiednich pomocy słuchowych dla dziecka.
Ale bardzo ważne jest, o czym powtarzamy zawsze naszym Pacjentom, aby nie opierać się jedynie na wynikach badań obiektywnych. Równie ważne, przy całym procesie diagnostycznym, są subiektywne badania słuchu, za pomocą których możemy określić faktyczne reakcje dziecka na dźwięki lub reakcje behawioralne.
Jednym z tych badań jest badanie audiometrii zabawowej. W naszej praktyce diagnostycznej badanie to ma bardzo dużą wartość, gdyż na jego podstawie, przy prawidłowej współpracy z dzieckiem[3], jesteśmy w stanie określić dokładny próg słyszenia w zakresie najważniejszych częstotliwości dla naszego słuchu, a w tym dla pasma mowy (125Hz-8kHz). W odróżnieniu od standardowego badania ABR czy ASSR badanie to określa próg słyszenia nie dla czterech, ale aż dla jedenastu częstotliwości (!). To niezwykle ważne w całym procesie diagnostycznym, ale przede wszystkim w kwestii prawidłowego ustawienia aparatów słuchowych, zgodnego z faktycznym zapotrzebowaniem dziecka.
W literaturze badanie audiometrii zabawowej zalecane jest od 3 – 4 roku życia. Są również artykuły gdzie badanie to zaleca się dopiero u dzieci w wieku powyżej 5 lat. Z naszej praktyki wynika jednak, że dzieci są w stanie badanie to wykonać znacznie wcześniej, o ile prawidłowo je w tym celu stymulujemy. Najmłodszy Pacjent, który wykonał to badanie bezbłędnie i powtarzalnie miał 1 rok i 9 miesięcy.
Jak więc sprawić, aby dziecko prawidłowo wykonało badanie audiometrii zabawowej?
Już od wieku 16-18 miesięcy można przygotowywać dziecko do badania, poprzez włączenie różnych zabaw i ćwiczeń słuchowych, mających na celu uwarunkowanie dziecka na dźwięk. W zabawach tych opieramy się na pierwszym etapie szeroko rozumianego wychowania słuchowego, czyli na wykrywaniu dźwięków. Zasadą i celem tego etapu jest pokazanie dziecku sytuacji dźwięku oraz braku dźwięku. Zabawy w tym etapie oparte są w głównej mierze na połączeniu dźwięku z ruchem oraz braku dźwięku z brakiem ruchu, np. słuchając muzyki tańczymy z dzieckiem na rękach, ruszamy jego rączkami, podskakujemy, a w momencie kiedy muzyka zostaje zatrzymana – stajemy nieruchomo. To tylko jeden z licznych przykładów ćwiczeń dla tego etapu.
Ćwiczenia i zabawy uwarunkowania na dźwięk wymagają już minimalnej współpracy z dzieckiem, choć w pierwszych etapach ćwiczenia te mogę wykonywać rodzice, z pomocą dziecka, lub za pomocą rączki dziecka.
Przykłady ćwiczeń:
- Rodzic siedzi z dzieckiem naprzeciwko siebie. Za dzieckiem siedzi drugi Rodzic, zwłaszcza w pierwszym etapie zabawy lub w przypadku dzieci małych. W momencie kiedy Rodzic siedzący
za dzieckiem wydaje dźwięk, drugi turla piłkę do dziecka tak, by ją złapało. Oddanie piłki odbywa się do Rodzica też tylko wtedy, gdy pojawi się dźwięk. Kiedy nie ma dźwięku, czekamy na niego i piłka leży nieruchomo.
Dźwiękiem w tej zabawie może być wszystko 😉 Od samogłosek wymawianych na zmianę przez Rodziców, poprzez nuconą melodię, wymawiane onomatopeje, imię dziecka/mamy/taty.
.
.
- Dziecko siedzi na dywanie, w foteliku lub krzesełku. Przedsobą ma koszyczek przy którym siedzi pluszowy miś/piesek/kotek. Obok koszyczka leży jedzonko (często wykorzystujemy do tego celu pluszowe owoce i warzywa). W momencie dźwięku, zadaniem dziecka jest włożyć wybrany produkt do koszyczka dla misia/pieska lub kotka.
Dźwiękiem w tej zabawie mogą być komunikaty (np. „daj gruszkę”, „poproszę gruszkę”), nazwy owoców i warzyw („jabłko”, „gruszka”, „marchewka”), ale również głoski („a”, „o” „s”, „sz”), sylaby („am”, „os”, „us”, „ama”, „oma”, itd.). Do tej zabawy możemy wykorzystywać również dźwięki instrumentów muzycznych, kiedy dziecko wrzuca do koszyczka wybrany przez siebie produkt, w momencie kiedy usłyszy dźwięk.
https://www.ikea.com/pl/pl/catalog/products/10185748/
- Dziecko siedzi na dywanie, w foteliku lub krzesełku. Przed sobą ma drewnianą wkładankę ze zwierzątkami. Za dzieckiem siedzi Rodzic i kolejno wymawia onomatopeje danych zwierzątek. Zadaniem dziecka jest w momencie usłyszenia dźwięku danego zwierzątka, rozpoznać je i włożyć w odpowiednie miejsce.
Ta zabawa łączy się z kolejnymi etapami wychowania słuchowego, jak identyfikacja dźwięku.
U dzieci, które nie rozpoznają jeszcze zwierzątek lub mają z tym problem, można do tej zabawy wykorzystać inne dźwięki, np. dzwoneczek, który woła zwierzątka na swoje miejsca. W momencie, kiedy dziecko usłyszy dzwonek, ma za zadanie wybrane przez siebie zwierzątko, włożyć w odpowiednie miejsce wkładanki.
https://jokomisiada.pl/product-pol-13515-Puzzle-drewniane-Zwierzeta-ukladanka-wies-ZA2438.html
.
- Dziecko siedzi na dywanie, w foteliku lub krzesełku. Przed sobą ma drewnianą zabawkę. Zadaniem dziecka jest nałożyć klocek na zabawkę, w momencie, kiedy usłyszy dźwięk.
https://ene-due.eu/product-pol-3304-Janod-Ukladanka-drewniana-nauka-kolorow-Rybka.html
- Na dywanie rozkładamy piankowe puzzle w bliskiej odległości od siebie. Dziecko stoi na pierwszym puzzlu. W momencie, kiedy usłyszy dźwięk, robi krok i wchodzi / wskakuje na następny puzzel, aż dojedzie do samego końca. Na końcu może zawsze czekać jakiś skarb 😉
https://www.smyk.com/babyono-puzzle-piankowe-cyfry-6-elementow.html
- Zabawa w zawody sportowe.
Dziecko kopie piłkę do bramki (bramką może być ustalone miejsce w domu lub na podwórku, lub zabawkowa bramka piłkarska dla dzieci).
Piłkę kopie na dźwięk sędziego, np. gwizdek, dzwonek, uderzenie bębenka.
https://allegro.pl/bramka-pilkarska-pilka-pompka-dla-dzieci-zestaw-i6767706204.html
- Zabawa w parkowanie samochodów.
Przed dzieckiem stoją samochody, które będą wjeżdżały do garażu. Wjazd ten kontroluje Pan Policjant. Dziecko musi poczekać na sygnał od policjanta i dopiero można wprowadzić samochód.
Dźwiękiem przy tej zabawie są najczęściej gwizdek, dzwonek, instrumenty muzyczne lub onomatopeje dla danego pojazdu (straż pożarna, karetka, policja).
https://zabawkizpasja.pl/garaz-dla-dzieci
- Kuferek małej damy – pakujemy najpotrzebniejsze rzeczy dla małej księżniczki.
Kuferek stoi pusty, przed kuferkiem rozkładamy wszystkie rzeczy (szczotkę do włosów, lusterko, pierścionek, szminkę). Na dźwięk wkładamy do kuferka kolejno przedmioty, aż księżniczka będzie gotowa do wyjścia 😉
Dźwiękiem mogą tu być głoski, sylaby, nazwy przedmiotów, dźwięki instrumentów.
- Łowienie rybek.
Dziecko trzyma wędkę. Jak usłyszy dźwięk, może wyłowić jedną rybkę. Jak dźwięku nie ma, czekamy.
Najczęściej wykorzystywanym dźwiękiem do tej zabawy są dźwięki instrumentów oraz głoski, wymawiane przez rodzica.
https://allegro.pl/gra-drewniana-lowienie-rybek-na-magnes-2-wedki-i6898867375.html
- Pociąg ze zwierzątkami.
Zwierzątka jadą w daleką podróż, dlatego trzeba je pojedynczo wprowadzić do pociągu, żeby było im wygodnie w podróży. Zwierzątka czekają przed wejściem na sygnał od konduktora.
W momencie słyszenia bodźca dźwiękowego dziecko wprowadza jedno zwierzątko do pociągu. Kiedy dźwięku nie ma, czekamy.
Dźwiękiem przy tej zabawie mogą być onomatopeje (dla każdego zwierzątka), wówczas ćwiczymy również identyfikację dźwięków, ale również dźwięki instrumentów, głoski, określony przez Rodzica sygnał, np. „Piiiiii”.
https://bumik.eu/klocki-ukladanki/3597-kids-concept-drewniany-pociag-ze-zwierzatkami-edvin.html
Przy wszystkich zabawach panuje kilka zasad, których należy zawsze przestrzegać:
- Są to zabawy przygotowujące dziecko do badania, a nie sprawdzające, dlatego wszystkie powinny odbywać się w aparatach słuchowych, implantach, aby dziecko wiedziało, jakich dźwięków powinno się spodziewać i poznało zasadę badania.
- Prezentowany dźwięk powinien być na poziomie tzw. komfortowego słyszenia dziecka (MCL), czyli nie za cicho, ani nie za głośno.
- Przy prezentacji dźwięku, dziecko nie powinno widzieć twarzy Rodzica. To bardzo ważne, aby Rodzic był zawsze z tyłu, minimum metr od dziecka. W zabawach zależy nam, aby dziecko poznało zasadę badania, czyli jest dźwięk- coś robimy, nie ma dźwięku-czekamy.
- Przy zabawach słuchowych nie powinniśmy mieć innego tła dźwiękowego (wyłączony telewizor, radio, sygnały powiadomień i dzwonka w telefonach komórkowych). Dziecko powinno być skoncentrowane tylko na jednym dźwięku.
- Zabawy powinny być dostosowane do wieku dziecka. Należy wybierać zabawki, które są dla dziecka bezpieczne i które zna. U małych dzieci, nie może być ich zbyt dużo, ani nie mogą być za ciekawe, aby nie odwracały uwagi od samej istoty zabawy, czyli słuchania dźwięków. Dlatego często u maluchów wykorzystujemy miękkie piłki.
- Jeśli dziecko zrozumie zasadę zabawy, można próbować podczas zabaw zakładać mu na uszy słuchawki (jeśli nie ma dużych sprzężeń w aparatach słuchowych, tzw. sprzężenia zwrotnego). Badanie audiometrii zabawowej odbywa się w słuchawkach audiometrycznych i ważne, aby „odczarować” słuchawki i pobawić się w ich zakładanie w domu, w warunkach dla dziecka bezpiecznych. Przyspieszy to całościowe wykonanie badania.
Do tych zabaw wykorzystujemy jakiekolwiek słuchawki nauszne duże. Mogą być nawet pluszowe w pierwszych próbach, jeśli dziecko się boi.
- Należy pamiętać, że ćwiczenia nie mogą trwać zbyt długo i powinny być dostosowane do możliwości danego dziecka, poziomu jego koncentracji i zainteresowań. Nie powinny być więc długie, ale powinny być powtarzane codzienne w celu utrwalenia (np. jedna lub dwie zabawy dziennie).
- Zawsze przed ćwiczeniami należy się upewnić czy w aparatach / implantach prawidłowo działają baterie.
- Zabawy powinny być modyfikowane w zależności od potrzeb dziecka.
- Dźwięki, wykorzystywane do zabaw powinny być różne, aby dziecko nie reagowało tylko na jeden typ bodźca. Badanie audiometrii zabawowej jest badaniem opartym na tonach czystych, więc dziecko musi być nauczone oczekiwania na różne dźwięki.
- Jeśli dziecko ma jakąś ulubioną zabawkę do ćwiczeń, pamiętaj, aby zabrać ją do swojego protetyka na badanie. Pomoże to dziecku w wykonaniu badania.
- Pamiętaj, że niezależnie od zabawy, którą wybierzesz, nie skupiamy się w niej na danej zabawce. Najważniejsza jest dla nas reakcja dziecka ma dźwięk oraz brak tej reakcji, w momencie, kiedy dźwięku nie ma. Jeśli dziecko nie radzi sobie manualnie w wkładanką, rybkami czy wieżą z kółek, itd., zróbcie to razem 😉
W artykule użyte zostały zdjęcia i linki przykładowych artykułów i pomocy terapeutycznych, które mogą zostać wykorzystane przez Rodziców do ćwiczeń z dziećmi.
Opracowała: Aleksandra Stojak
[1] O wyborze metody diagnostycznej decyduje lekarz audiolog.
[2] Głównie w przypadku niedosłuchów o nietypowym przebiegu lub niedosłuchów jednostronnych.
[3] W tym przypadku rozumianą jako powtarzalność reakcji dziecka na bodziec dźwiękowy.
